Historia i patron

Najwięcej informacji o działalności szkoły znaleźć można w corocznych sprawozdaniach jej kierownictwa. One też stanowią główne źródło, na którym opieram się omawiając dzieje gimnazjum krakowskiego. (Sprawozdanie Kierownictwa Gimnazjum Koedukacyjnego Towarzystwa Żydowskiego Szkoły Ludowej i Średniej w Krakowie za okres lat szkolnych (1928/29- 1937/38).

Towarzystwo Hebrajskiej Szkoły Ludowej powstało w 1902 r, W r. szk. 1908/9 uruchomiło pierwszą klasę szkoły powszechnej. Szkoła ta od samego początku walczyć musiała z piętrzącymi się przed nią przeszkodami. Istotną trudność stanowiła obojętność żydowskiego społeczeństwa wobec nowo budującej się szkoły. Obojętność ta przejawiała się w postaci zwykłego wobec nowych zjawisk niedowierzania i niechęci. Założyciele szkoły musieli przekonywać i tłumaczyć. Pierwszy prezes Towarzystwa Salomon Leser nieraz pukał do domów prywatnych i zbierał uczniów w sposób praktykowany przez ortodoksyjnych nauczycieli, żeby tylko uruchomić klasę. Jednak wysiłki te spotkały się ze zdecydowanym sprzeciwem, płynącym z dwu stron. Środowisko ortodoksyjne, dopatrywało się w nowo utworzonej szkole otwartej drogi do asymilacji. Środowisko pewnego odłamu Żydów postępowych wykazywało natomiast niechęć do szkoły, widząc w jej programach zbyt wiele elementów konserwatywnych.

Dotkliwe były trudności natury wewnętrznej. Szkoła przez pierwsze lata działalności nie miała własnego lokalu. W roku szk. 1908/9 mieściła się w jednej izbie przy ul. Podbrzezie. Gdy
w następnym roku szkolnym przybyła klasa druga, przeniesiono szkołę do dwu izb wynajętych przy ul. Św. Sebastiana. Rok później umieszczono ją w drewnianym baraku przy ul. Podbrzezie, a w 1911 r. zlokalizowano ją na przeciąg 7 lat w domu przy ul. Gertrudy. Stamtąd wróciła na ul. Podbrzezie
i Brzozową, gdzie w 1913 zakupiono parcelę, na której stanął własny budynek szkoły, rozszerzany następnie w miarę dalszych zakupów okolicznych parcel w latach 1924, 26 i 1930, do terenu, na którym znajdują się trzy budynki szkolne: Brzozowa 3, 5; Podbrzezie 8,10 i Podbrzezie 3.

Rozwój i organizacja szkoły postępowały naprzód. Zakład, który w pierwszym roku istnienia liczył nie więcej jak 30 uczniów uczęszczających do jednej klasy, miał już w roku 1912, klas 4 i uczniów 120.
Z końcem tego roku szkolnego zaczęto się zastanawiać, jaki kierunek rozwojowy należy nadać szkole w dalszym ciągu. Otwierały się dwie możliwości: można było nad szkołą powszechną nadbudować szkołę wydziałową albo też przystąpić do tworzenia gimnazjum. W wypadku drugim otwarte było zagadnienie dodatkowe, czy szkole tej nadać należy kierunek tarbutowy, wyłącznie hebrajski, czy też zorganizować ją na wzorach szkół dwujęzycznych. Zdecydowano się na szkołę wydziałową.

Toteż w latach 1912/1913 i 1913/14 uruchomiono dwie klasy takiej szkoły, ze słabym jednakże wynikiem. Większość uczniów po ukończeniu 4 klas szkoły powszechnej przenosiła się do gimnazjów państwowych, toteż frekwencja w klasach wyższych była bardzo niska.

Z początkiem roku szkolnego 1918/19 nauka zaczęła się odbywać we własnym budynku przy ul. Brzozowej.

Zrezygnowano wtedy ze szkoły wydziałowej, zgodzono się na gimnazjum dwujęzyczne, które po reorganizacji szkolnictwa w Polsce Odrodzonej przybrało typ humanistyczny, i wprowadziło koedukację. Z początkiem roku szkolnego 1918/19 uruchomiono pierwszy kurs gimnazjalny, liczący około 15 uczniów, pozbawiony na razie praw publiczności, a nawet koncesji. Koncesja Rady Szkolnej Krajowej we Lwowie udzielona zastała dopiero w roku następnym 1919 na nazwisko kierownika Hirscha Scherera.

Rok po roku przybywała w szkole średniej jedna klasa, ale frekwencja była słaba. Głównym powodem był brak praw publiczności. Gimnazjum pozostawało przez cztery lata na drugim planie
w stosunku do szkoły powszechnej, która przewyższała je znacznie liczebnością uczniów. Stosunek zmienił się ostatecznie na korzyść szkoły średniej dopiero wtedy, gdy starania o otrzymanie praw publiczności, rozpoczęte w roku 1922 za prezesury dra Izydora Krengla, zostały w roku 1924 uwieńczone pomyślnym wynikiem. Ministerstwo Oświaty nadało na rok szkolny 1924/25 hebrajskiemu gimnazjum niepełne prawo gimnazjów państwowych z zastrzeżeniem. Niepełne prawo różniło się tym od pełnych praw, że wychowankowie pierwszych nie mogli automatycznie przenosić się do innego zakładu, nie mniej jednak uzyskanie egzaminu dojrzałości w takim gimnazjum, uprawniało na równi z absolwentami gimnazjów państwowych do wstąpienia na uniwersytet, względnie do innych wyższych szkół i dawało wszystkie inne prawa publiczne. Szkoła otrzymała 10 lat później – od roku szkolnego 1934/35 – pełne prawa gimnazjów państwowych

Liczba uczniów zwiększyła się z początkiem roku szkolnego 1925/26 prawie dwukrotnie, aby wzrastać w latach następnych mniej gwałtownie, ale stale. Stary budynek przeznaczony pierwotnie na szkołę powszechną okazał się wkrótce za mały. Pojedyncze klasy szkoły powszechnej musiały uczyć się po południu. Wtedy urzędujący prezes dr Chaim Hilfstein zakupił budynki przylegające do tylnej ściany starego gmachu z frontem od strony ul. Podbrzezie. Po zburzeniu starych ruder zalegających plac, z wyjątkiem oficyny zaadaptowanej na kancelarie szkolne przystąpiono do budowy nowego budynku szkoły, który ukończono i oddano do użytku szkoły średniej od 2.09 1930 r.

Jeśli chodzi o program szkoły to po ustaleniu typu gimnazjum humanistycznego (nauka trwała 8 lat), opracowano program dwujęzyczny zatwierdzony przez Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego w r. 1923. Program ten przewidywał w zakresie przedmiotów nauczanych w języku polskim ten sam materiał, co w gimnazjach państwowych tegoż typu, przy zmniejszonej nieznacznie liczbie godzin nauczania niektórych przedmiotów. Program hebrajski, ustalony i doskonalony na specjalnych zebraniach nauczycieli hebraistów, oraz uzgodniony z programem gimnazjów pozostających pod zarządem Związku Zrzeszeń Społecznych utrzymującego żydowskie szkoły średnie w Polsce był podstawą nauczania języka hebrajskiego, Biblii, religii i historii żydowskiej.

Istotne zmiany w procesie nauczania przyniosła ustawa z 11.03.1932 r. o ustroju szkolnictwa, powszechnie znana jako “reforma jędrzejowiczowska”. Zmieniała ona m.in. organizację i programy nauczania w dotychczasowych ośmioklasowych gimnazjach, wprowadzając czteroklasowe gimnazjum zakończone tzw.” małą maturą”, oraz dwuletnie liceum z trzema wydziałami: humanistycznym, matematyczno- fizycznym i przyrodniczym zakończone maturą. W ten sposób
w roku szkolnym 1938/39 w gimnazjum były 4 klasy (13 oddziałów), dwie klasy ósme dawnego typu oraz 1 i 2 klasa liceum (6 oddziałów).

W grudniu 1936 r. odbyła się uroczystość nadania szkole imienia dr Chaima Hilfsteina, prezesa Towarzystwa Żydowskiej Szkoły Ludowej i Średniej (w latach 1920- 22 i 1925-39) dla uczczenia 60-tych urodzin i 40-lecia pracy syjonistycznej.

Nauczanie, wychowanie, organizacje szkolne

Motywem naczelnym w nauczaniu było wszechstronne poznanie współczesnej kultury duchowej
i materialnej z położeniem głównego nacisku na sprawy kultury polskiej i żydowskiej Szkoła stwarzała młodzieży środowisko, w którym mogła rozwijać się wszechstronnie. W szkole działały dwa koła literackie (z literatury polskiej i obcej oraz hebrajskiej) i koło dramatyczne. Koło literackie literatury hebrajskiej prowadził N. Mifelew. Opiekunem drugiego koła był dr J. Feldhorn. Celem kółka było pogłębianie i rozszerzanie wiadomości z literatury polskiej i zagranicznej, oraz rozwijanie i krytyka twórczości członków kółka. Na posiedzeniach częściowo wygłaszano utwory własne i przeprowadzano nad nimi dyskusję, częściowo wygłaszano referaty.

Koło dramatyczne prowadził dr Ch. Löw. Praca kółka szła w dwóch kierunkach. Członkowie zajmowali się twórczością dramatyczną za pomocą referatów mających za temat monografię
o twórcach dramatu. Kółko przygotowywało również utwory sceniczne, wystawiane podczas okolicznościowych uroczystości. Działało kółko filologiczne (opiekunowie dr Wolf Leib Barasch i dr B. Katz). Należeli do niego uczniowie interesujący się kulturą antyczną. Była wydawana gazetka szkolna. Wychodziła raz na miesiąc, miała charakter literacki i zawierała część polską i hebrajską. Ponadto czynne były w gimnazjum koła rysunkowe, filozoficzne, germanistyczne, historyczne, matematyczne, przyrodnicze, chemiczne, PCK, Pracy Społecznej i Obywatelskiej i wreszcie koło sportowe, które obejmowało wszystkich uczniów zakładu i było podzielone na sekcje: gier i zabaw ruchowych, pingpongową, kolarską, wioślarską, łuczniczą, narciarską, wioślarską, łyżwiarską
i hokeja na lodzie. Wiosną tradycyjnie odbywało się na boisku sportowym “Makkabi” Święto Sportowe (Lag Beomer), w którym oprócz młodzieży gimnazjalnej brała również udział młodzież szkoły powszechnej i rzemieślniczej wraz z całym gronem nauczycielskim i Komitetem Rodzicielskim. Na program składał się pochód młodzieży jednolicie umundurowanej przez miasto
z rowerzystami, harcerzami i sztandarem na czele, defilada na boisku przed sztandarem
i Kierownikiem Zakładu, rewia kolarzy, śpiew chóru przy akompaniamencie orkiestry, produkcje gimnastyczne i taneczne młodzieży oraz popis orkiestry szkolnej.

Opiekunem orkiestry szkolnej dętej był Ozjasz Mahler. Orkiestra składała się z około 40 uczniów. Orkiestrę ćwiczył i dyrygował kapelmistrz Wacław Karaś. Orkiestra występowała na uroczystościach państwowych i szkolnych: np. w pochodach do Templu z okazji Piętnastolecia Odzyskania Niepodległości, z okazji 3-go Maja itd.

Chór (op. Baruch Sperber) był mieszany, 4-głosowy. Chór brał udział w wieczorkach chanukowych, purimowych i obchodach szkolnych.

Szkolna organizacja skautowska “ Hacofeh” (op. p. Kohn), realizował w szerokim zakresie program skautowy..

Jeden z działów pracy stanowiła wymiana listów z organizacjami w Polsce i Palestynie.          

Synagoga szkolna była głównym ośrodkiem wychowania religijnego - poza nauką religii i Biblii, powstała z inicjatywy młodzieży w 1931 r. Kierownictwo synagogi spoczywało w rękach zarządu wybranego spośród uczniów. Wspólne modlitwy odbywały się codziennie, w dni powszednie o godz. 7.20, w soboty o godz. 9 rano, urządzano różne uroczystości o charakterze religijnym,
w szczególności zaś konfirmację uczniów kończących 13 lat (Bar Micwah). W roku 1937/38 wprowadzono wspólne nabożeństwa sobotnie dla całych klas, połączone bardzo często
z uroczystościami konfirmacyjnymi uczniów.

Od 1924 r istniał Komitet Rodzicielski. Komitet organizował kolonie wakacyjne i zimowe dla młodzieży i wybudował własny gmach w Zawoi, przeznaczony na kolonię.

Wysoki poziom nauczania w szkole zapewniała doskonale przygotowana kadra nauczycielska, wśród której byli Hirsz Scherer, matematyk i dyrektor szkoły, Juliusz Feldhorn, polonista, poeta
i tłumacz literatury francuskiej i niemieckiej, dr Chaim Löw, także polonista i pisarz, Joachim Metallman, przyrodnik, docent Uniwersytetu Jagiellońskiego, Bencion Katz, hebraista, lektor tego języka na Uniwersytecie. Jedna trzecia grona posiadała stopień naukowy doktora. Ponad 90% uczniów przystępujących do egzaminu maturalnego ten egzamin zdawało.

Z 50 profesorów gimnazjum wojnę przeżyło 8. Resztę wybitnych nauczycieli w większości absolwentów Uniwersytetu Jagiellońskiego zamordowano w Bełżcu, albo w samym getcie
w trakcie jego likwidacji w marcu 1943r. W 1950r. powstał w Tel Awiwie Związek byłych uczniów Gimnazjum Hebrajskiego w Krakowie. Z tych, którzy przeżyli wielu znalazło się
w Izraelu. Jest taki zwyczaj, że byli uczniowie gimnazjum spotykają się, co 5 lat, w połowie maja w Tel Awiwie. 
Natan Gross (16 XI Kraków- 5X 2004 Tel Awiw, reżyser filmowy, pisarz, poeta, tłumacz, publicysta, krytyk filmowy i literacki) powiedział na łamach książki A.B. Skotnickiego i W. Klimczaka ` Społeczność żydowska w Polsce. Zwyczaje i udział w walce o niepodległość ` Kraków 2006: „ Zachowaliśmy wierność dla naszej budy, sentyment dla szkolnej ławy, kolegów, pamięć nauczycieli
i wkuwanych na pamięć fragmentów “Eneidy“ czy “Ody do młodości“. To nam zostało z tych lat miłości pierwszej i do dziś stanowi eliksir odmładzający. Spotkania mają swój tradycyjny ceremoniał. Drzwi hotelowej sali otwierają się dla wcześniejszych spotkań już półtorej godziny przed oficjalnym początkiem, jakiś drink, śledzik fistaszki i wspólne zdjęcie mające zaświadczyć, że się nie zmieniliśmy, choć to nieprawda, bo lata zrobiły swoje. Hejnał mariacki gra na syntezatorze kolega, warszawiak z pochodzenia, ale przyuczony do krakowskich kawałków, pamiętnych z lat szkolnych. Po hejnale “Marsz sztandarowy“, niejako hymn szkoły, z którym zawsze szkolna orkiestra szła na capstrzyk w Rynku, wreszcie „Gaudeamus igitur juvenes dum sumus”, śpiewają jakby na chwilę zrzucając brzemię lat. Odczytywanie szkolnego katalogu, coraz rzadziej słychać obecny. Z listy nauczycieli nikt już nie żyje”

 

 

Zespół Szkół Mechanicznych nr 4 w latach 1962- 2007

Po drugiej wojnie światowej budynek na Podbrzeziu zajmuje do 1962 r. VIII Liceum Ogólnokształcące żeńskie. W 1962 r. zmienia się profil nauczania i od tej pory zaczyna się historia Zespołu Szkół.

Na początku w tym budynku pomieszczenie znalazła Zasadnicza Szkoła Międzyzakładowa nr 1. Dyrektorem szkoły był wówczas mgr inż. Jan Bielaszka, który pełnił tę funkcję do tragicznej śmierci
w dniu 14 stycznia 1974 r. Pod jego kierownictwem przystosowano obiekt do kształcenia zawodowego. W 64 oddziałach kształciło się 1500 uczniów w specjalnościach: mechanik samochodowy, tokarz, frezer, mechanik precyzyjny, elektryk, monter podzespołów radiowych.
W 1964 r. utworzono trzyletnie wieczorowe technikum na podbudowie zasadniczej szkoły zawodowej o specjalności obróbka skrawaniem, eksploatacja i naprawa samochodów potem w roku szkolnym 1972/73 powstała specjalność budowa maszyn, a w roku następnym mechanika precyzyjna.

Od 1973 r. rozpoczęto kształcenie w studium policealnym. W 1975 r. ukończyło je 143 osoby.
W następnych latach liczba korzystających z tej formy kształcenia malała. W 1986 r. studium ukończyło zaledwie 25 osób. Ogółem w latach 1975- 1986 świadectwo ukończenia studium policealnego otrzymało 665 słuchaczy.

Najpóźniej, bo dopiero w 1974 włączono do Zespołu Technikum Mechaniczne Zaoczne. 2 marca 1974r przeniesiono je z budynku przy Al. Mickiewicza 5 na ul. Podbrzezie 10. Jego dotychczasowy dyrektor mgr inż. Jan Tokarski został naczelnym dyrektorem Zespołu Szkół. Pełnił tę funkcję do swojej śmierci - 23 maja 1980 r. Następnie naczelnym dyrektorem został w 1980 r. mgr inż. Edward Jałoszewski. W roku szkolnym 1993 obowiązki dyrektor naczelnej przejęła mgr Janina Hebenstreit, w 2002 mgr Bernadetta Świetlik. Pełniła je do 2007 r., następnie funkcję przejęła mgr Anna Łabno. Jej następczynią  w 2017 r. została mgr inż. Joanna Kawala. Od września 2020 r. dyrektorem została mgr Beata Ostafin-Ostrowska, która od listopada 2019 pełniła obowiązki dyrektora ZSM4.

Pięćdziesiąt lat działalności szkoły sprawiło, że na trwale wpisała się jako jedna z ważnych placówek oświatowych kształcących młodocianych pracowników w Zasadniczej Szkole Zawodowej oraz dorosłych w Technikum Mechanicznym Wieczorowym oraz Zaocznym. W księgach absolwentów mamy zapisanych 12 701 osób, które ukończyły ZSZ, 3997 absolwentów Technikum Wieczorowego
i 6 596 Technikum Zaocznego. Nasze mury opuściły w sumie 23 294 osoby.

Oferta programowa szkoły jest dostosowana do wymogów współczesnego rynku pracy, potrzeb gospodarki i naszego regionu. Zawody, w których kształcimy poszukiwane są również w innych krajach Unii Europejskiej. Dlatego też nasi absolwenci znakomicie odnajdują się na trudnym i konkurencyjnym rynku pracy, stanowiąc kadrowe zaplecze dla dobrze prosperujących firm.

Absolwenci gimnazjów mogą podjąć u nas naukę w 3 letniej Zasadniczej Szkole Zawodowej lub czteroletnim Technikum. Praktyka zawodowa odbywa się w licznych zakładach pracy współpracujących z ZSZ.

Szkoła jest chroniona. Osoby obce nie są wpuszczane na jej teren. Mamy dobrze zorganizowany gabinet opieki pedagogicznej, doświadczeni w kształceniu młodocianych pracowników nauczyciele ściśle współpracują z rodzicami, są życzliwi i pomocni w trudnych sytuacjach życiowych. Szkoła korzysta także ze wsparcia samorządowych instytucji Krakowa, do których pedagog szkolny kieruje młodzież potrzebującą pomocy.

Absolwenci ZSZ mają możliwość podjęcia nauki w trzyletnim Technikum Uzupełniającym (wieczorowym lub zaocznym), natomiast absolwenci 8- letnich szkół podstawowych i gimnazjów, którzy ukończyli 17 lat mogą wybrać technikum czteroletnie (wieczorowe lub zaoczne).

Wszystkie typy szkół realizują programy wychowawcze, w których kładzie się ogromny nacisk na zapobieganie agresji wśród słuchaczy, ogólny rozwój psychofizyczny oraz profilaktykę w zakresie uzależnień.

Szkoła realizuje również program edukacji europejskiej w ramach nauczanych przedmiotów:
j. polskiego, WOSu, geografii. Przybliżamy uczniom i słuchaczom problematykę związaną
z europejską demokracją. Organizujemy również od wielu lat wycieczki do różnych regionów Europy.

Przybliżamy uczniom kulturę Krakowa. Mamy szczególnie duży dorobek w prowadzeniu edukacji regionalnej związanej ze współistnieniem dwóch kultur i tradycji na Kazimierzu. Organizowaliśmy szereg wystaw poświęconych współistnieniu kultury Judeo-chrześcijańskiej. Nauczyciele naszej szkoły są współautorami publikacji poświęconej tej tematyce: „ Spotkanie kultur". W październiku 2007 r. gościliśmy uczestników europejskiego seminarium nauczycieli pt. "Auschwitz - historia, pamięć, edukacja". Nauka o Holokauście w autentycznym miejscu pamięci- nauczycieli metodyków
z państw członkowskich Rady Europy, przedstawicieli MEN, Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie, Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Celem tego spotkania było przedstawienie realizowanego w naszej szkole programu edukacji o Holokauście.

Szkoła wychowuje w poszanowaniu tradycji narodowej. Organizujemy wystawy poświęcone ważnym dla świadomości narodowej rocznicom, wydarzeniom, bohaterom i autorytetom moralnym w dziejach narodu, organizujemy spotkania z żyjącymi świadkami wydarzeń historycznych. Współpracujemy
z Muzeum Armii Krajowej w zakresie edukacji historycznej,, z samorządowymi strukturami kombatanckimi. Naszą pracą wychowawczą zasłużyliśmy na chlubne imię patrona gen. Augusta E. Fieldorfa " Nila ", które otrzymaliśmy w roku 2004.

Najważniejszym zadaniem dla nauczycieli jest pokazywanie uczniom i słuchaczom dalszej drogi kształcenia i rozwoju. Absolwenci szkół dla dorosłych mogą przystąpić do egzaminu dojrzałości
i podjąć studia. Wielu z nich chce się uczyć, ale jednocześnie są zmuszani sytuacją życiową do szybkiego podjęcia pracy. W takiej sytuacji doskonale sprawdzają się nasze formy kształcenia. Wielu naszych słuchaczy kontynuuje naukę na wyższych uczelniach.

Materiały zebrała i opracowała: mgr Małgorzata Półtorak
Kraków, 2007